Volkswraak als volksvermaak

2 juni 1945

Op 2 juni 1945 komt een vader uit de Laan van Altena naar het politiebureau. Zijn zoon heeft tegen een meisje in de Verkadestraat gezegd dat zij ‘met moffen uitging’. En nu komen de ouders van dat meisje verhaal bij hem halen. Of de politie daar wat aan kan doen, want zo erg is de beschuldiging toch niet? Dat valt nog maar te bezien. Twee dagen eerder liepen honderden kinderen en jongeren nog over de Oude Delft om een opgepakte jongedame toe te zingen:

‘Van een kale kop, van een kale kop, met een hakenkruis er bovenop. En datteme moffenkledders zijn dat willen we weten. En daarom komen wij van overal!’

Bijna een maand na de bevrijding blijkt het nog steeds aantrekkelijk om achter Duitsgezinde jongedames aan te rennen, liefst met een schaar in de hand.

Veel bekijks voor het kaalknippen van een meisje links voorin. (foto A.F.A. Hinfelaar, TMS 264795)

NSB’ers opgepakt
Die afrekening start direct op 5 mei. De ruiten van het Kringhuis van de NSB in de Choorstraat gaan aan diggelen, net als die van woningen en winkels van bekende NSB’ers. Een dag later starten de Binnenlandse Strijdkrachten met het oppakken van zo’n 250 Delftenaren die op een al tijdens de oorlog samengestelde lijst staan. Het merendeel betreft mannen die lid zijn van de NSB, van fanatieke volgers van de Duitse nazi’s tot de slapende leden. Hun echtgenotes worden alleen opgehaald als ook zij actief lid waren. Verder zijn het Delftenaren die door de Duitse bezetter op hun post zijn gezet of middenstanders die bovenmatig veel verdienden door met de Duitsers mee te werken.

De arrestatieploegen brengen de opgepakte mannen en vrouwen naar het hoofdkwartier op Oude Delft 223 voor verhoor. Daarna gaat het in optocht naar het Armamentarium, dat provisorisch als gevangenis is ingericht. Dat is geen ideale ruimte, maar met al het water rondom een prima plek om mensen gevangen te houden. Bijkomend voordeel voor de feestvierende Delftenaren: je hebt van veel kanten zicht op het complex. Het enthousiasme om de ‘fouten’ openlijk opgebracht te zien worden, houdt aan. Dagenlang staan er mensen te kijken naar nieuwkomers en naar gevangenen die vernederende schoonmaakwerkzaamheden in openbare gebouwen moeten uitvoeren. De gewezen politiecommandant Verschoor bijvoorbeeld boent op zijn knieën de Dr. Kuyperschool en ploetert met poeptonnen.

Knipploegen
Wie op het randje balanceert en niet wordt opgepakt, komt er niet per se makkelijker vanaf. Vooral vrouwen vormen een makkelijke prooi, zeker als het echtgenotes van NSB’ers betreft – die immers zijn opgepakt. De dames zijn geen partij voor groepen mannen die ook nog eens aangemoedigd worden door de feestvierende massa. Jongemannen bombarderen zichzelf tot ‘knipploegen’ en gaan de hele stad door. Ze zijn op zoek naar op vrouwen die zich prostitueerden voor wat geld en extra eten, maar ook naar vrouwen die een serieuze relatie met een Duitser hadden. Hun lot is hetzelfde: publiekelijk kaalgeknipt worden. Het kale hoofd geeft soms nog niet genoeg voldoening; dan volgt een hakenkruis met verf of teer.

Geen Duitsers
De foto’s liegen er niet om: het is een feestelijke bezigheid. Toch voelt niet iedereen zich daar prettig bij – al is het maar omdat er ook weleens een verkeerde persoon gegrepen wordt. In de Delftse uitgave van Trouw staat op 7 mei al een bericht dat het uit moet zijn met de volksgerichten. Zeker met de vrouwen is ‘misschien niet onverdiend, maar dan toch wel wat ál te baldadig omgesprongen’. Niemand mag ook ‘zonder meer zijn buurman’ aanbrengen. We zijn toch geen Duitsers?, dat is de algemene teneur.
Na de explosieve feestdagen keert de rust over het algemeen terug. De volksgerichten zijn niet van de ene op de andere dag voorbij, maar de meeste Delftenaren hebben genoeg andere zorgen aan hun hoofd. Want de bevrijding is al een maand oud, maar waar blijven de vaders en zoons die in Duitsland gevangen zitten of te werk zijn gesteld? Daarover meer in het Bevrijdingsbulletin van 9 juni 1945: Terug uit Duitsland.

Dit verhaal is gebaseerd op informatie uit:

• De bevrijding volgens ooggetuigen. 45 persoonlijke verhalen van Zuid-Hollanders (Provincie Zuid-Holland 2020)
• Kranten direct na de bevrijding, te vinden via www.delpher.nl:
  o Delflander editie van Trouw, 8-5-1945
  o Trouw, speciale uitgave voor Delft en omstreken, 7-5-1945 en 11-5-1945
  o Veritas, mededelingenblad voor Delft en omstreken, 5-5-1945, 7-6-1945 en 6-7-1945
• Archief 575. Gemeentepolitie
  o 640. Dag- en nachtrapporten, 31-5-1945 en 2-6-1945

Met feesthoedjes en al stroomt het publiek massaal toe op de Asvest waar een zogenoemde ‘moffenmeid’ onder handen wordt genomen. (foto A.F.A. Hinfelaar, TMS 264773)

Ga hier naar alle Bevrijdingsbulletins.

Zelf onderzoek doen naar de Tweede Wereldoorlog in Stadsarchief Delft?