Terugblik op het oude jaar

5 januari 1946

De jaarwisseling voelt als een nieuw begin, de oorlog wordt nu echt verleden tijd. Traditiegetrouw is Oud en Nieuw ook een periode van terugkijken. Hoeveel Delftenaren zeggen deze dagen niet tegen elkaar: ‘Weet je nog, vorig jaar om deze tijd…’? De unieke fotoreportage van een handjevol studenten helpt hen bij het ophalen van die herinneringen.

Gelukkig nieuwjaar
Veritas biedt de mogelijkheid om voor een klein bedrag een gelukwens in de laatste krant van 1945 te plaatsen. Aan die volle pagina op 31 december valt vooral op dat alles zo gewoon is: ‘gelukkig nieuwjaar’, een paar keer ‘voorspoedig’ en een enkel ‘zalig’ 1946. Op 1 januari lijkt iedereen dat laatste oorlogsjaar alweer vergeten te zijn, of graag te willen vergeten. Slechts twee adverteerders verwijzen naar de voorbije oorlog. Kledingzaak Van Uffelen doet een kreupele rijmpoging met:

‘1945 bracht u de vrede, 1946 brengt u naar wij hopen veel kleeding.’

Slager Rijneveen op de Broerhuisstraat rijmt beter, maar komt ook niet veel verder dan:

‘Het jaar is ten einde, en nu is het vree.
Wij krijgen gelukkig dan nu windje mee!
Aanvaard deze wenschen aan ’t begin van ’t jaar.
Kees Rijneveen staat weer als steeds voor u klaar.’

In de Delftsche Kerkbode wijdt een redacteur meer uit. Hij vergelijkt de korte, donkere dagen nu met die van een jaar geleden. Delftenaren zaten als ‘ratten in een val’, toen in december 1944 bij de razzia mannen opgepakt werden voor de arbeidsinzet en de ergste honger nog moest komen.

Archief opbouwen
Hoewel mensen de oorlog achter zich willen laten, is er ook de wens om terug te kijken. Dat moet vaak noodgedwongen zonder beeld. Lang niet iedereen bezit een duur fototoestel en de laatste oorlogsmaanden was het zelfs verboden om buitenshuis te fotograferen. De foto’s die er wel zijn, worden gekoesterd. De overheid roept de bevolking op om foto’s beschikbaar te stellen aan de archieven. Het Delftse archief, dan gevestigd in de St. Olofsstraat, vraagt ook om raambiljetten – voordat de gehate plakkaten allemaal van de muren zijn gescheurd. In het najaar plaatst het archief nog een oproep voor ‘foto’s, illegale bladen, pamfletten, kortom alles wat karakteristiek was voor de bezetting’ om zo een verzameling op te bouwen van Delft gedurende de oorlogsjaren.

Uniek fotoverslag van de laatste drie oorlogsmaanden in Delft: Het Uur U

Vijf fototoestellen
Elders in Delft wordt al vanaf voorjaar 1945 gewerkt aan zo’n collectie. Technische Hogeschoolstudent Dick Schoemaker neemt het initiatief voor de Filmdienst der Binnenlandse Strijdkrachten in Delft. Samen met een paar andere studenten van de TH en de Academie voor Beeldende Kunst in Den Haag leggen ze zoveel mogelijk vast. ‘Oogenschijnlijk een hopelooze taak, zonder elektriciteit, zonder water en zonder een enkel fotoapparaat’, zoals ze zelf beamen. Via via komen de jongens aan vijf Leica’s. Een donkere kamer mogen ze inrichten in het laboratorium van Leerlooierij Roes & Zn aan de Hugo van Rijkenlaan, stroom komt van de Nederlandsche Koper en Metaalindustrie. De jongens leggen in het geheim een collectie van zo’n 2500 foto’s aan.

In 1946 verschijnt het boek Het Uur U met een selectie van 130 foto’s. De hongerwinter, de bezetting, de bevrijding en de jacht op collaborateurs – stuk voor stuk indringende beelden. De Delftsche Uitgevers Maatschappij geeft het boek uit, de winst gaat naar Stichting 1940-1945 voor hulp aan familie van omgekomen verzetslieden. Veel Delftenaren leggen graag wat geld neer voor zo’n unieke terugblik. De niet geselecteerde foto’s wacht een onfortuinlijker lot. Samen met de films raken ze na de oorlog kwijt. Gelukkig weet Stadsarchief Delft in 1995 een partij negatieven aan te schaffen, en ook het NIOD vindt een serie terug. Inmiddels zijn er ruim 1220 foto’s digitaal beschikbaar via de Beeldbank van het NIOD.

Blader hier digitaal door het fotoboek Het Uur U.

In het nieuwe jaar hopen ook veel Delftenaren hun tijdens de oorlog kwijtgeraakte of verloren spullen terug te krijgen. Daarover meer in het Bevrijdingsbulletin van 12 januari 1946: Mijn en dijn.

Dit verhaal is gebaseerd op informatie uit:

• Het Uur U. Drie maanden geschiedenis in en rond Delft (Delft 1946)
• De Delftsche Kerkbode, orgaan van de Nederlands Hervormde Gemeente, 15-12-1945
• Veritas, mededelingenblad voor Delft en omstreken, 10-6-1945, 7-8-1945, 27-9-1945 en 31-12-1945 (t/m 12-10-1945 via www.delpher.nl)

Pamflet met verbod op fotografie aan de Abtswoudseweg, Filmdienst der Binnenlandse Strijdkrachten Delft (NIOD)

Ga hier naar alle Bevrijdingsbulletins.

Zelf onderzoek doen naar de Tweede Wereldoorlog in Stadsarchief Delft?