Verscholen bibliotheek van schuilkerk naar stadsarchief

Na de Reformatie in de 16e eeuw werden katholieke organisaties in de Verenigde Nederlanden verboden. Om toch studieboeken bij de hand te hebben, verzamelden pastoors zelf relevante publicaties en stelden zij een eigen (pastoors)bibliotheek samen. Boeken die door een pastoor werden verzameld bleven na zijn vertrek naar een andere parochie of na zijn overlijden in de pastorie achter om door zijn opvolger gebruikt te kunnen worden.   

In de schuilkerk op het Delftse Bagijnhof werd in de 17e eeuw ook zo’n studiecollectie opgezet. Eind 2024 waren daarvan ruim 1200 vóór 1800 uitgegeven publicaties in de pastorie aanwezig. De collectie omvatte o.a. bijbeluitgaven, kerkgeschiedenis, teksten van kerkvaders als Augustinus, Johannes Chrysostomus en Thomas van Aquino en publicaties over katholieke liturgie. De 17e en 18ee eeuwse pastoors op het Bagijnhof voelden zich aangesproken door de wijze waarop de Leuvense hoogleraar Cornelis Jansenius (1585-1638) de genadeleer van kerkvader Augustinus uitlegde en volgden die. Ook nadat stellingen uit een boek van Jansenius in 1656 door de paus werden veroordeeld, bleven ze dit doen.

Bij het groeiende verschil van opvatting met de katholieke kerk van Rome kozen de pastoors op het Bagijnhof de kant van de Nederlandse katholieken die in 1723 Cornelis Steenoven als nieuwe bisschop van Utrecht benoemden. De paus excommuniceerde hem en alle hierbij betrokken katholieke gelovigen. Dit leidde tot het ontstaan van de Rooms-Katholieke kerk van de Oud-Bisschoppelijke cleresie, de latere Oud-Katholieke kerk.

Over het ontstaan van die kerk en het verschil van opvattingen tussen de kerk van Rome en de kerk van Utrecht is veel gepubliceerd, ook door de Delftse pastoors. Nicolaas Broedersen (ca. 1682-1762), de bouwpastoor van de huidige Oud-Katholieke kerk op het Bagijnhof, verzamelde veel van deze publicaties en gebruikte de teksten bij het schrijven van zijn verdediging van de kerk van Utrecht. Broedersen en een aantal van zijn voorgangers en opvolgers vervulden functies in het bestuur van die Nederlandse katholieke kerk. In veel publicaties in de bibliotheek staan de initialen, namen of aantekeningen van Delftse pastoors.   

Om praktische redenen heeft het Oud-Katholieke parochiebestuur besloten om bovengenoemde oude drukken in bewaring te geven bij het Stadsarchief Delft. Half februari 2025 zijn de publicaties naar het stadsarchief overgebracht. Dit is een aanvulling op het kerkarchief dat al bij het Stadsarchief wordt beheerd. 

Uiterlijk eind 2025 zullen de publicaties bij het Stadarchief Delft in te zien zijn. 

Foto header: Gemeentearchivaris Arno van de Weerd en Etienne van Cann en Anders Meter van de Oud-Katholieke parochie.
Foto’s tekst: 1: Panden van de pastorie en de Oud-Katholieke kerk aan het Bagijnhof. Stadarchief Delft, objectnummer 36312. 2: Stuk uit de collectie.