Geen daden maar woorden

Lef kan Albert van Hoef niet worden ontzegd. Net afgezet als pastoor van Scheveningen wegens ketterij, meldt hij zich op 8 juli 1566 in de raadkamer van het Delftse stadhuis met een verzoek. Of hij de calvinistische leer mag verkondigen in de kapel van het Sint-Jorisgasthuis aan het Noordeinde? De heren bestuurders verbieden het hem ‘scherpelicken’, zo lezen we in dit rapport, dat bekendstaat als het ‘Register Troublen’. Maar dit is niet het hele verhaal.

Uit een andere bron weten we dat de gasthuismeesters van Sint-Joris Albert van der Hoef zelf hebben uitgenodigd. Blijkbaar bevinden zich tot in de hoogste kringen sympathisanten met het calvinisme. Dat vermelden de stadsbestuurders wijselijk niet als zij in 1567 dit ‘Register Troublen’ samenstellen. Zij moeten dan over hun optreden tegen de calvinisten rekenschap afleggen tegenover de koning van Spanje. Die verwacht dat iedereen net als hijzelf keihard optreedt tegen ketterij.

Dat is in 1566 hard nodig. In april van dat jaar bieden enkele honderden edelen uit de Nederlanden aan landvoogdes Margaretha het zogenaamde smeekschrift aan. Zij pleiten hierin voor meer tolerantie jegens andersdenkenden en spreken de vrees uit dat er anders opstand komt. Margaretha geeft een vaag antwoord, dat als positief wordt uitgelegd. Overal in het land durven calvinisten steeds openlijker uit te komen voor hun geloof, gesterkt door de openlijke steun van de adel. Vooral in Delft krijgen zij onvermoede kansen, omdat binnen het stadsbestuur en de schutterij heel wat mensen op hun hand zijn. Dat blijkt als in augustus de Beeldenstorm woedt. De schutterij is slechts op halve kracht aanwezig; wat het ‘Register Troublen’ niet vermeldt, is dat een groot aantal schutters in Den Haag is, nota bene bij een hagenpreek van een calvinistische predikant. De calvinisten krijgen vervolgens volop gelegenheid om te preken, zelfs binnen de stad.

Pas als de hertog van Alva in aantocht is om in de Nederlanden orde op zaken te stellen, worden de calvinisten in het defensief gedrongen. Alva legert Spaanse soldaten in Delft, omdat duidelijk is dat op de schutterij niet hoeft te worden gerekend. En het stadsbestuur moet zich verantwoorden. Het resultaat is dit rapport dat bol staat van de mooie woorden, die moeten verhullen dat er groot gebrek was aan daden.