Slavernijverleden – Stadsarchief Delft

Slavernijverleden

Delft en Delftenaren namen actief deel aan het wereldwijde koloniale systeem waarin slavernij een belangrijke rol speelde. De stad had een kamer van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) en de West-Indische Compagnie (WIC). Ook daarbuiten handelden particulieren in producten die door slaafgemaakten waren verbouwd. Delftenaren kwamen in aanraking met slavernij en met tot slaaf gemaakten. Soms werden slaafgemaakten als bedienden mee naar Delft genomen.

In het kader van het herdenkingsjaar slavernijverleden gaf de gemeente Delft opdracht aan Stadsarchief Delft om deze geschiedenis te onderzoeken. Het was nodig om deze leemte in de geschiedenisboeken op te vullen en om verhalen van verschillende kanten te kunnen bezien.

Het rapport

In juni 2023 verscheen het Rapport slavernijverleden van Delft, geschreven door Nancy Jouwe, Gerrit Verhoeven en Ingrid van der Vlis m.m.v. Marion Claessens en Bas van der Wulp.

In de bijlagen bij het rapport staan de namen van de Delftse bewindhebbers van de VOC en de WIC.

Het rapport geeft talloze verwijzingen naar Delftse bronnen en literatuur. Daardoor krijgt u een goed overzicht van het tot nu toe verrichte onderzoek. Ook ziet u hoe de bronnen gebruikt worden en hoe u daar eventueel zelf verder mee aan de slag kunt.

Locaties in Delft

Op de website Mapping Slavery vindt u een Delftse plattegrond met locaties die met het slavernij- en koloniale verleden verbonden zijn. Per locatie is er een beschrijving van dit Delftse erfgoed en/of de voormalige bewoners.

Op de website Achter de Gevels van Delft staan goed gedocumenteerde historische verhalen over allerlei panden in Delft, en hun bewoners. Hier vindt u ook een overzicht van Delftse huizen met een slavernijverleden.

Zelf onderzoek doen naar het slavernijverleden van Delft?

Stadsarchief Delft biedt een aantal mogelijkheden om zelf onderzoek te doen naar het slavernijverleden van Delft en Delftenaren.

1 Een goede start is het lezen van artikelen, boeken en rapporten die al over dit onderwerp geschreven zijn.

2 Vervolgens zijn er in Delft verschillende archiefbronnen aanwezig waarmee u verder onderzoek kunt doen.

3 Tot slot zijn er andere archieven en instellingen waar u de zoektocht eventueel voort kunt zetten.

Literatuur en archiefstukken zijn, na reservering via onze website, in de studiezaal in te zien.

Literatuur over het koloniale en slavernijverleden van Delft

In de bibliotheekcollectie van Stadsarchief Delft vindt u boeken en artikelen die aspecten van het koloniale en slavernijverleden van Delft behandelen. Na reservering via de website kunt u deze in de studiezaal inzien.

  • Ellinoor Bergvelt e.a. (red.), Schatten in Delft. Burgers verzamelen 1600-1750 (Zwolle/Delft 2012) verschenen t.g.v. 400 jaar VOC [BB 0028613 / D-27-5-7 #9]
  • B. Chotkowski, 750 jaar migratie naar Delft. Onderzoek in opdracht van het “Politiek Netwerk Migranten Delft” (Leiden 1996)
  • Marion Claessens, ‘Sporen van slavernij’, in: erfgoedmagazine Delf (2008-3) 22-23 [BB 0032660 / depot C st 44 lopende tijdschriften]
  • L.M. Eekhout, ‘De Delftse kamer van de VOC, 1680-1803’, in: De stad Delft. Cultuur en maatschappij van 1667 tot 1813 (Delft 1982) 67-68
  • Cees Fasseur, De Indologen. Ambtenaren voor de Oost. 1825-1950 (Amsterdam 1993, derde druk) [BB 0015995 / D-4-2-2 #41]
  • Henk den Heijer, De geschiedenis van de WIC (Zutphen 2002, 2e gewijzigde druk)
  • Dienke Hondius, Nancy Jouwe, Dineke Stam en Jennifer Tosch (red.), Gids Slavernijverleden Nederland / Slavery Heritage Guide The Netherlands (2019)
  • L. Houtzager e.a. (red.), Delft en de Oostindische Compagnie (Amsterdam 1987) [BB 0015659 / D-29-3-5 #72]
  • Els M. Jacobs, Koopman in Azië. De handel van de Verenigde Oost-Indische Compagnie tijdens de 18de eeuw (Zutphen 2000) [BB 0028418 / D-27-3-7 #20]
  • Jos van Leur, De Indische Instelling te Delft, méér dan een opleiding tot bestuursambtenaar: 125 jaar verzamelen (Delft 1989) [BB 0015914 / D-4-3-6 #26]
  • te Lintum, ‘De Kamer der West-Indische Compagnie te Delft’, in: Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde van Nederlandsch-Indië deel 63 (1910) 93-108 [BB 0027640 / D-29-1-6 #13]
  • Luc Nagtegaal, ‘Om de eer van de Cnollen’, in: Historisch Jaarboek Delft 2023 (Delft 2023) 27-40 [studiezaal]
  • Ronald Prud’homme van Reine, Admiraal Zilvervloot. Biografie van Piet Hein (Amsterdam/Antwerpen 2003) [BB 0029652 / D-28-6-2 #19]
  • Matthias van Rossum, ‘Chasing the Delfland: slave revolts, enslavement and (private) VOC networks in early modern Asia’, in: Navigating history: economy, society, knowledge and nature. Essays in honour of prof.dr. C.A. Davids
  • Ron Siteur, ‘Wange van Bali, ca. 1797-1869; een onvrije immigrant uit Oost-Indië’, in: Jaarboek Historische Vereniging Delfia Batavorum 2017 (Delft 2018) 115-132 [studiezaal? Nu: ‘achter bij Marion in de kantoortuin]
  • Kees van der Wiel, ‘Gerrit Harmeyer, schipper op China in de jaren 1763-1784’, in: Delfia Batavorum historisch jaarboek voor Delft 2000 (Delft 2001) 99-116 [studiezaal?]

Digitaal via internet beschikbaar:

  • J. van Es, De familie (Clifford) Kocq afkomstig uit Zuiderwoude – www.hogenda.nl
  • Dillon Heuser, ‘Maasstad in De Maze’. De handel en scheepvaart van de Rotterdamse WIC-afdeling tussen 1621 en 1740’ (masterscriptie EUR, Rotterdam 2019) – https://thesis.eur.nl/pub/49972
  • Abel Streefland, The Shared History of TU Delft and Bandung Institute of Technology (Delft 2020) – https://pure.tudelft.nl/ws/portalfiles/portal/74421544/Abel_Streefland_2020_The_Shared_History_of_TU_Delft_and_Bandung_Institute_of_Technology.pdf

Rapporten en boeken over de slavernij- en koloniale geschiedenis van steden, instellingen en bedrijven

De afgelopen jaren is veel onderzoek verricht naar koloniale en slavernijgeschiedenis van Nederlandse steden, instellingen en bedrijven. In de bibliotheekcollectie van Stadsarchief Delft vindt u diverse van deze studies terug. Na reservering via de website kunt u deze in de studiezaal inzien.

  • Merel Blok, ‘Schiedam en het Atlantisch slavernijverleden’, in: Historisch Jaarboek Schiedam (Schiedam 2020) 16-37
  • Pepijn Brandon e.a. (red.), De slavernij in Oost en West. Het Amsterdam onderzoek (Amsterdam 2020)
  • Esther Captain e.a. (red.), Het koloniale en slavernijverleden van Hofstad Den Haag (Amsterdam 2022)
  • Nancy Jouwe e.a. (red.), Slavernij herbezien. Visuele bronnen over slavernij in de Indonesische archipel en Indische Oceaan (Edam 2021)
  • Gert Oostindie, Het koloniale verleden van Rotterdam (Amsterdam 2020)
  • Alex van Stipriaan, Rotterdam in slavernij (Amsterdam 2020)

Digitaal via internet beschikbaar:

Algemene literatuur over het slavernijverleden van Nederland

  • Reggie Baay, Daar werd wat gruwelijks verricht. Slavernij in Nederlands-Indië (Amsterdam 2015)
  • Karwan Fatah-Black, Sociëteit van Suriname 1683-1795. Het bestuur van de kolonie in de achttiende eeuw (Zutphen 2019)
  • Henk den Heijer, Nederlands slavernijverleden. Historische inzichten en het debat nu (Zutphen 2022)
  • Gerrit Knaap, De ‘Core Business’ van de VOC. Markt, macht en mentaliteit vanuit overzees perspectief (Utrecht 2014)
  • Gerhard de Kok, Walcherse ketens. De trans-Atlantische slavenhandel en de economie van Walcheren (Zutphen 2020)
  • Matthias van Rossum, Kleurrijke tragiek. De geschiedenis van slavernij in Azië onder de VOC (Hilversum 2015)

Archiefbronnen over het koloniale en slavernijverleden van Delft

Onderzoek doen naar slaafgemaakten zelf is in het Delftse archief niet eenvoudig. Er zijn wel enkele voorbeelden bekend van slaafgemaakten die naar Delft zijn meegenomen. Zij duiken heel soms op in de kerkelijke of stedelijke archieven die gebruikt worden bij stamboomonderzoek [www.stadsarchiefdelft.nl/zoeken/personen], maar dat zijn uitzonderingen. Slaafgemaakten werden ontmenselijkt en als bezit gezien: zij konden worden gekocht en verkocht.

Het zijn daarom vooral de slavenbezitters en de investeerders in koloniale handel die sporen hebben nagelaten in de archieven. Zij investeerden in koloniale ondernemingen als de VOC en de WIC, zij kochten huizen van hun koloniale kapitaal en zij stelden testamenten op. Hun gangen zijn meestal eenvoudiger na te gaan. Soms is het mogelijk om via slavenbezitters ook iets meer te weten te komen over de slaafgemaakten die zij in bezit hadden.

De archieven van de VOC en de WIC berusten in het Nationaal Archief in Den Haag. Ook de informatie over de Delftse Kamers zal dus voornamelijk daar gezocht moeten worden.

Ondanks deze kanttekeningen zijn er wel mogelijkheden om in het Delftse Stadsarchief op zoek te gaan naar het slavernijverleden van de stad. Hieronder treft u de meest relevante archieven over dit onderwerp aan:

1 Stadsbestuur van Delft, 1246-1813

Het bestuur van de stad bestond in deze periode uit een hechte groep rijke Delftse mannen. Zij regelden onderling de zaken die zij van belang achtten voor Delft en speelden elkaar lucratieve baantjes toe. Bewindhebbers voor de VOC en de WIC [https://www.stadsarchiefdelft.nl/wp-content/uploads/2023/06/rapport-slavernijverleden-van-delft-bijlagen-webversie.pdf] werden door de burgemeesters benoemd. Een aantal archiefnummers verwijst rechtstreeks naar bemoeienis met de twee compagnieën:

  • 2018 Brieven van de Kamer Delft van de VOC aan de burgemeesters met verzoek een van de genomineerden te kiezen als bewindhebber, met besluit in de marge, 1617; met bijlagen in afschrift vanaf 1602
  • 2019 Brieven van bewindhebbers van de Kamer Delft van de VOC aan de burgemeesters met verzoek een van de genomineerden te kiezen als bewindhebber, 1650-1765
  • 2020 Stukken betreffende de eed van bewindhebbers van de VOC, 1675 en z.d.
  • 2021 Stukken betreffende de vraag of Franc van der Burch verkiesbaar is als bewindhebber van de Kamer Delft van de VOC, aangezien zijn halfzuster is getrouwd met een zittende bewindhebber, 1765
  • 2022 Stukken betreffende de West-Indische Compagnie (WIC), 1651-1759
  • 2488 Stukken betreffende pogingen van Catharina van Zeller om in bezit te komen van de nalatenschappen van haar in Suriname overleden vader Theunis Boudewijnsz Verhoeff en Cornelis Wils, 1699-1712

72 Weeskamer Delft

De weesmeesters van de Weeskamer (1536-1863) beheerden boedels van kinderen van wie één of beide ouders waren overleden. De Weeskamer zorgde ook voor het beheren en verdelen van boedels van Delftenaren of hun verwanten die in het VOC-gebied overleden. Het archief van de Weeskamer is digitaal beschikbaar en doorzoekbaar op naam. Een aantal archiefnummers verwijst rechtstreeks naar de VOC:

  • 107-114 Minuten van brieven aan de Weeskamer in Oost-Indië, 1656-1792
  • 115-162 Ingekomen stukken van weeskamers in Oost-Indië en Kaap de Goede Hoop, met een lijst van verzonden stukken per zending, 1700-1794, 1796
  • 163-185 Ingekomen stukken van weeskamers in Oost-Indië en Kaap de Goede Hoop, met een lijst van verzonden stukken per zending, 1750-1796
  • 12644 Register van eigendommen in Oost-Indië, 1716-1802
  • 12653 Register van ontvangst van gelden, overgezonden uit Oost-Indië ten behoeve van diverse personen, 1769-1807

161 Notarieel archief

Het notariële archief voor de periode 1574-1842 is volledig gedigitaliseerd. Hierin zijn allerlei akten opgenomen die bij een notaris werden opgesteld, zoals testamenten, boedelbeschrijvingen en zakelijke afspraken. Een groeiend deel van dit archief is via de website [www.stadsarchiefdelft.nl] doorzoekbaar op naam, plaats of trefwoord.

169 Departement Delft van de Nederlandse Maatschappij tot Bevordering der Nijverheid

In de in 1778 opgerichte Oeconomische Tak werd enige tijd gediscussieerd over de (on)wenselijkheid van slavernij, voordat deze in 1863 zou worden afgeschaft.

  • 1 Notulenboek vergaderingen van de Oeconomische Tak der Wetenschappen, classis Delft, 1778-1781
  • 3 Notulenboek vergaderingen van de Commissie voor de Koophandel, Koloniën, Handwerken en Fabrieken, 1778-1789

201 Weeshuis der Gereformeerden

In het Weeshuis aan de Oude Delft verbleven soms honderden kinderen tegelijk. Zij kregen daar kost en inwoning, scholing en een opleiding. De WIC en (vooral) de VOC rekruteerden met enige regelmaat weesjongens als personeel op hun schepen.

  • 1031 Registers van jongens, die werkzaam zijn op schepen naar Oost- en West-Indië, 1620-1793
  • 1032 Registers van jongens, die werkzaam zijn op schepen naar Oost- en West-Indië, 1732-1793
  • 1037 Naamlijsten en verwijzing naar registers van inschrijving van jongens die werkzaam zijn op schepen naar Oost- en West-Indië, 1724-1799
  • 1038 Kwitanties van jongens die werkzaam zijn op schepen naar Oost- en West-Indië, 1724-1799

212 Hofje van Pauw

Met geld uit de nalatenschap van Elisabeth Pauw werd in 1706 het Hofje van Pauw aan de Paardenmarkt gesticht. In het archief zitten ook persoonlijke stukken van aan het Hofje verbonden regenten, van een enkele aantoonbaar met een link naar het slavernijverleden.

  • 300 Boedelpapieren van diverse leden van de familie ’s Gravesande Guicherit en aanverwante families, z.d. [19de eeuw]
  • 311 Stukken betreffende het bezit van de plantage ‘Velserhoofd’ te Demerary (in Guyana), 1778, 1819, 1830 en 1831

445 Hervormde Gemeente Delft / 447 Kamer van Charitate

Arme Delftenaren klopten eeuwenlang aan bij de diaconie van de hervormde gemeente en bij de Kamer van Charitate. Deze armenzorginstellingen hadden financiële bezittingen, ontvangen uit giften en uit boedels van mensen die ze onder hun hoede hadden genomen. Daar konden ook obligaties t.n.v. de VOC en de WIC bij zitten.

  • 445-2429 Akten met verklaringen door de diaconie van de betaling van de 200e penning over een obligatie ten name van de Oost-Indische Compagnie, 1673
  • 447-818 Akte van transport door Samuel de la Rivière aan de Kamer van een obligatie van 1629 ten name van de West Indische Compagnie, 1675

847 Familie Van Kinschot

Familiearchieven bieden zicht op het doen en laten van de verschillende generaties. Ook papieren over bezittingen duiken vaak in dergelijke archieven op. In het archief van de Van Kinschots zijn archiefstukken te vinden over hun relatie met de VOC.

  • 427 Lijst van goederen, door Johan Anthony van Kinschot opgemaakt voor de reis van Gaspar Anthony van Kinschot naar Batavia, 1765
  • 428 Resolutie van de Admiraliteit van Amsterdam met toestemming tot vertrek naar Indië, 1765
  • 430 Correspondentie met Gaspar van Kinschot, zijn broer, 1765-1776
  • 431 Rekeningen van het beheer van zijn goederen door Gaspar van Kinschot, 1771-1775
  • 432 Brieven van W. Fockens te Batavia aan N.N. te Breda met kennisgeving van het overlijden van Gaspar Anthony van Kinschot en bijzonderheden over diens nalatenschap, 1776-1777

Verder zoeken na Stadsarchief Delft?

 Centrum voor familiegeschiedenis, Den Haag

Stamboomonderzoek naar families met een slavernijverleden is niet eenvoudig. Slaafgemaakten kregen geen familienaam en werden ook niet in de burgerlijke stand genoteerd. Het Centrum voor familiegeschiedenis geeft tips en een stappenplan voor onderzoek naar Antilliaanse, Surinaamse of Indische voorouders.

Nationaal Archief, Den Haag

Veel koloniale archieven liggen in het Nationaal Archief in Den Haag. Daar vindt u bijvoorbeeld de archieven van de VOC, de WIC en de Sociëteit van Suriname. In deze archieven treft u voornamelijk de stem van de slavenhandelaren aan. Via naamregisters kunt u in sommige archiefstukken ook zoeken op de naam van slaafgemaakten, vrijgemaakte personen en eigenaren. Er is een zoekhulp slavernijverleden die onderzoekers verder helpt. Veel van de bronnen zijn digitaal beschikbaar.

Stadsarchief Rotterdam

Stadsarchief Rotterdam heeft een onderzoeksgids Koloniaal verleden waarin de Rotterdamse bronnen voor onderzoek naar het slavernijverleden bij elkaar staan. Veel Delftenaren handelden via deze havenstad en de Delftse Kamer van de WIC was aan Rotterdam verbonden, zodat het zinvol is om ook dit archief in uw zoektocht mee te nemen. Veel van de bronnen zijn digitaal beschikbaar.

Zeeuws Archief

De Middelburgsche Commercie Compagnie (1720-1889) was na(ast) de WIC de grootste speler in de trans-Atlantische slavenhandel. In hoeverre Delftenaren daar een rol in speelden is het onderzoeken waard. Het archief van de Compagnie is volledig bewaard gebleven, is digitaal beschikbaar en geeft een unieke blik op de handel in slaafgemaakten.

 

Inloggen
Share
Tweet
Share