Christus en de santenkraam

Dit weekend hebben pastoors en dominees het makkelijk met de preekkeuze: tijdens Pasen gaat het over de opstanding van Christus. Zij kunnen hun tekst baseren op de Bijbel, die ook preekstof levert op Kerstmis, Pinksteren, Hemelvaart en tal van ‘gewone’ zondagen. In de Middeleeuwen, als alle kerken nog katholiek zijn, is het aantal feestdagen veel groter. Sterker nog: elke dag heeft zijn eigen heilige, iemand die een voorbeeldig leven heeft geleid, waarover de priester van dienst een preek houdt. Voor deze verhalen kan hij niet terecht in de Bijbel, maar wel in de Legenda Aurea, in het Nederlands de Gulden Legende genoemd. Dit boek is in de dertiende eeuw geschreven door Jacobus de Voragine, aartsbisschop van Genua, en razend populair geworden. Het Stadsarchief bezit een prachtig exemplaar dat in Delft is gedrukt in 1484, amper zeven jaar nadat hier de eerste Nederlandstalige Bijbel is verschenen.

De Gulden Legende bevat voor elke dag van het jaar een passend verhaal. Dus ja, ook Pasen staat erin, zelfs met een fraaie ingekleurde houtsnede van de opstanding van Christus. Maar de hoofdmoot vormen de legenden over honderden heiligen die in de Middeleeuwen worden vereerd. Zoals Sint-Hippolytus, een martelaar uit de Romeinse tijd. Hij is in Delft bekend als patroonheilige van de Oude Kerk en naamgever van de Hippolytusbuurt. En ook Sint-Ursula, die omstreeks 1404 naast Maria als tweede patrones van de Nieuwe Kerk wordt aangenomen.

Voor veel heiligenlegenden is de historische basis flinterdun. De officiële reactie van de kerk is: dat geeft niet, het gaat om het stichtelijke verhaal. Maar tegen het einde van de Middeleeuwen zwelt de kritiek aan. Luther en andere hervormers vinden dat de kerk een ‘santenkraam’ is geworden en willen af van de heiligenverering. Volgens hen gaat het alleen om de Bijbel, het geloof en de genade, en is de rest overbodige franje. Ook in de katholieke kerk worden de legenden steeds kritischer benaderd. Uit historisch onderzoek blijkt dat heel wat heiligen zelfs nooit hebben bestaan. De kalender wordt daarom van tijd tot tijd opgeschoond. Bekende heiligen als Sint-Barbara, Sint-Christoffel en zelfs Sint-Ursula zijn intussen naar het tweede plan verhuisd. Het gezag van de Bijbel staat echter voor alle kerken buiten kijf, dus kan deze zondag overal Pasen worden gevierd.