Kinderprent uit de negentiende eeuw met acht scènes uit het leven van Willem van Oranje. (TMS 74338)
Het lichaam van de vermoorde Willem van Oranje wordt weggedragen; Jozef Israëls, 1854. (TMS 4309)
14 juni 2023:
De moord in beeld
De eerste politieke moord uit de Nederlandse geschiedenis vindt plaats in Delft. Op 10 juli 1584 vermoordt de Fransman Balthasar Gérard in het Prinsenhof Willem van Oranje, de leider van de Opstand van de Nederlandse gewesten tegen Spanje. En zoals dat gaat met politiek, heeft een zaak altijd minstens twee kanten.
De Spaanse koning Filips II kan opgelucht ademhalen: hij is verlost van degene die hij verantwoordelijk houdt voor het verlies van een deel van zijn rijk. Ook veel katholieken in de Nederlanden laten geen traan om de dood van Oranje. Al zijn zij misschien blij te zijn verlost van de heerschappij van Spanje, zij hebben in het strijdgewoel wel hun kerken en kloosters moeten afstaan aan de calvinisten. Het zijn naast de familieleden van de prins vooral zijn medestanders in de Opstand, die zijn dood betreurden. Zij verliezen hun inspirator en leider en zijn opeens op zichzelf aangewezen.
In 1995 schrijft een historicus dat Willem van Oranje de natie geen grotere dienst had kunnen bewijzen, dan zich juist op dat moment ‘overhoop te laten schieten’. Op het slagveld lijken de Spanjaarden aan de winnende hand en de eenheid in de Nederlanden is ver te zoeken. Bovendien is er bar weinig terechtgekomen van Oranjes streven naar vrijheid en verdraagzaamheid. Maar na zijn dood keren de kansen snel en in de jonge Republiek groeit de reputatie van de prins tot mythische proporties. Hij wordt geëerd als de Vader des Vaderlands, die ten koste van eigen lijf en goed de vrijheid heeft bevochten. Dit beeld wordt nog sterker in de negentiende eeuw, als het jonge Koninkrijk der Nederlanden onder leiding van het Oranjehuis op zoek is naar een eigen identiteit.
Vooral uit die tijd bezit het Stadsarchief Delft honderden prenten en tekeningen waarop de moord is verbeeld. Vele dienen om het vaderlands gevoel aan te wakkeren, zoals die uit de serie Nieuwe Nederlandsche Kinderprenten van Emrik & Binger, veel gebruikt in het onderwijs. Een van de meest bijzondere is wel een schets van Jozef Israëls (1824-1911), een schilder uit de Haagse School. Hij tekent het moment waarop het ontzielde lichaam van de prins wordt weggedragen van de plaats delict. Hij schrijft erboven: ‘Dit is slechts eene flaauwe omtrek, laat het aan niemand zien, later zal ik er u eene in kleuren sturen.’ Of hij die uitgewerkte versie ooit maakt, is helaas niet bekend.