Op de bon

Distributiebonnen doen al snel aan de Tweede Wereldoorlog denken. Maar honger en rantsoenering horen net zo goed bij de Eerste Wereldoorlog thuis. Een bonte verzameling bonnen is in die jaren noodzakelijk om eerste levensbehoeften te kunnen kopen. Brood, melk en vlees gaan allemaal op rantsoen.

Nederland blijft neutraal, maar met zoveel strijdende partijen om het land heen blijven de burgers niet buiten schot. Door de zeeblokkade stokt de import uit Engeland. Nederlandse schepen die wel uitvaren, zijn kanonnenvoer voor Duitse duikboten. Die isolatie heeft vooral gevolgen voor de voedselvoorraad.

Het eerste gerantsoeneerde artikel is brood, en dan in het bijzonder witbrood waar veel tarwe voor nodig is. Als alternatief komt er in 1916 zogenaamd ‘regeringsbrood’ op de markt: een stevig, donker brood met meel van rogge, aardappel en peulvruchten. Dat valt slecht in de smaak aangezien Nederlanders overwegend witbrood eten. De regering schrapt deze maatregel en voert hetzelfde jaar nog de Distributiewet in. Gemeenten krijgen zeggenschap over de inkoop en verkoop van allerlei voedingsmiddelen.

In Delft ontvangen alle huishoudens een legitimatiekaart van het Levensmiddelenbureau. Hierop staat waar het gezin recht op heeft, als er voldoende voorraad is natuurlijk. Het Aardappeloproer van 1917 in Amsterdam is berucht. Er vallen maar liefst negen doden als de hongerige bevolking protesteert tegen uitvoer van aardappelen. Delftenaren komen een jaar later in opstand. Met hun vleesbonnen kunnen zij alleen karige ‘eenheidsworsten’ kopen, terwijl ze vermoeden dat er ook beter vlees is. Protesteren bij het Levensmiddelenbureau en bij de burgemeester helpt niet. Een boze menigte trekt naar het station om bij de goederenwagons iets te bemachtigen. De politie jaagt de betogers met harde hand weg. Die avond gaan mensen toch weer hongerig naar bed. Er gloort gelukkig wel licht: enkele maanden later eindigt de Eerste Wereldoorlog. Het bonnen knippen is – tot 1939 dan – weer even voorbij.

Legitimatiekaart voor distributie in de Eerste Wereldoorlog (Archief 598, inv.nr 1362)