Toveren met licht – Stadsarchief Delft
Toverlantaarnplaatje van de winkel in het Agnetapark, ca. 1900 (TMS DSMF 100-1)

Toverlantaarnplaatje van de winkel in het Agnetapark, ca. 1900 (TMS DSMF 100-1)

Toverlantaarnplaatje van een reclamekar voor Koningsgist bij een feestelijke optocht in het Agnetapark, ca. 1900 (TMS DSMF 23-21)

Toverlantaarnplaatje van een reclamekar voor Koningsgist bij een feestelijke optocht in het Agnetapark, ca. 1900 (TMS DSMF 23-21)

22 maart 2023:

Toveren met licht

Christiaan Huygens houdt zijn kinderen al in de zeventiende eeuw zoet met een zelf uitgevonden laterna magica. Technische vernieuwingen zorgen ervoor dat de toverlantaarn in de tweede helft van de negentiende eeuw echt populair wordt. Volksopvoeders zijn ook enthousiast. Hiermee kunnen ze heel veel mensen tegelijk een deugdzame voorstelling voorschotelen.

Dat laatste is koren op de molen van Agneta en Jacques van Marken. De personeelsfeesten van de Gistfabriek zijn befaamd, evenals de avonden voor de arbeiders in De Gemeenschap, het verenigingsgebouw in het Agnetapark. Vaste prik bij zulke gelegenheden is een voorstelling met de toverlantaarn. Van Marken koopt komische series aan, maar investeert ook in reeksen plaatjes over kunst en architectuur. Hij wil hiermee de horizon van zijn arbeiders verbreden. Naar verluidt verzamelt Van Marken een collectie van zo’n 2.500 glasplaten. Een groot deel hiervan ligt nu bij het Stadsarchief.

Jacques van Marken is ook commercieel gezien geïnteresseerd. In 1897 rijdt er een reclamekaravaan door de omliggende dorpen van Delft. Het is een kar met daarbovenop een toverlantaarn. Op de dorpspleinen kunnen toegestroomde nieuwsgierigen de gekleurde beelden zien die op een groot wit doek worden geprojecteerd. Van Marken tovert grappige vertellingen tevoorschijn, maar laat ook plaatjes zien van hardwerkende arbeiders in de Gistfabriek, van vrolijke optochten in het Agnetapark en van de coöperatieve winkel.

Het archief bezit honderden toverlantaarnplaatjes uit de collectie van Van Marken. Daarbij zitten series als de Belevenissen van stoffenhandelaar John Gilpin, naar een gedicht uit 1782. Mooie felle kleuren en keurig vermaak voor de arbeiders, maar niet per se uniek. Ook de leerzame reeksen springen er niet uit. Er was een levendige handel in toverlantaarnseries. Vele malen interessanter zijn daarom de reclamebeelden die Van Marken liet maken. Het Agnetapark, de fabriek, arbeiders aan het werk – en dat allemaal in kleur. Het lijkt wel tovenarij, want zo zie je het negentiende-eeuwse Delft maar zelden.

Inloggen
Share
Tweet
Share