Eerste doodstraf – Stadsarchief Delft

Eerste doodstraf

8 september 1945

Delft is op 4 september landelijk nieuws. De stad heeft de twijfelachtige eer om de eerste ter dood veroordeelde Nederlander te herbergen sinds de doodstraf in 1870 werd afgeschaft. Het bijzondere gerechtshof in Den Haag doet op die dag uitspraak over vijf collaborateurs. Eén van hen wordt ter dood veroordeeld.

Aan de schandpaal
Velen kijken uit naar de processen bij het bijzondere gerechtshof. De bevrijding is nu drie maanden oud en de meeste daders zijn wel opgepakt, maar nog niet bestraft. Ministerpresident Schermerhorn noemt het opstarten van de gerechtshoven een belangrijke mijlpaal, aangezien er vanaf nu richtlijnen zullen komen voor de verdere rechtspraak. De processen moeten helpen om ‘de ontspoorde landgenooten’ de juiste weg te wijzen. Het zal ook de druk op de interneringskampen verlichten als blijkt dat op bepaalde vergrijpen geen hoge straf staat.
Delft veert op als het bijzonder gerechtshof in Den Haag op 21 augustus zijn eerste zitting houdt. Verschillende Delftenaren staan die dag terecht. De zaken worden uitgebreid in de krant behandeld en alle verdachten worden met naam en toenaam aan de lezers voorgesteld. Het brengt een zekere mijnheer Van Wijk van de Burgwal ertoe om de krant te vragen of zij willen schrijven dat hij niet dezelfde is als de verdachte landwachter die wordt voorgeleid.

Bijzonder gerechtshof in Den Haag met in het midden president Nol van Berckel en procureur-fiscaal Johannes Zaaijer, 1945 (foto Anefo, Haags Gemeentearchief)

Bont gezelschap
De pers dromt samen bij het voormalige paleis Kneuterdijk, waar het gerechtshof zitting houdt. Bij deze eerste zitting wordt tweemaal de doodstraf geëist. De matig intelligente sjouwer Breedveld heeft enkele Joden en hun helpers overgeleverd aan een als NSB’er bekend staande rechercheur; zij hebben de oorlog niet allemaal overleefd. Van Wijk maakte als groepscommandant van de landwacht uit Pijnacker, dat ‘hyena-instituut’, jacht op onderduikers en radio’s. Het feit dat hun acties diverse mensen de dood in hebben gejaagd geeft de doorslag. Hun advocaten bepleiten dat beide mannen ‘beperkte geestelijke vermogens’ bezitten, maar daar wil de rechtbank niet in meegaan.
Verder staat een Delftse tuinarbeider terecht die zijn buurman verried omdat hij naar de Engelse radio luisterde, ‘en meer algemeen als verrader was opgetreden’. Dit verraad heeft geen ernstige gevolgen gehad, een belangrijke reden om niet meer dan 5 jaar gevangenisstraf te eisen. Weer een andere Delftenaar had iemand aangebracht die illegale pamfletten verspreidde en een vijfde jongeman probeerde iemand te ronselen voor de SS. Het is een bont gezelschap van lokale collaborateurs. Deze eerste processen zijn vooral van belang om een strafmaat te stellen, de landelijke kopstukken komen pas later aan de beurt. 

Het bijzonder gerechtshof in Den Haag was gevestigd in voormalig paleis Kneuterdijk, foto G.J. Dukker (RCE)

Kiesrecht ontnomen
Het bijzonder gerechtshof velt uiteindelijk één doodstraf, alleen voor Breedveld. De groepscommandant van de landwacht krijgt 20 jaar celstraf. De ronselaar voor de SS en degene die had verraden dat zijn buurman naar de Engelse radio luisterde, krijgen beide 5 jaar. Alle vier worden ze voor het leven ontzet uit het passief en actief kiesrecht. Als tweederangs burgers mogen ze niet meer stemmen en kunnen ze ook niet op andere wijze politiek actief worden. De man die iemand verraden had vanwege het verspreiden van pamfletten, blijkt bij nader inzien ‘een goed vaderlander’ te zijn. Hij had het onopzettelijk verteld en wordt vrijgesproken, na al wel drie maanden in een interneringskamp gezeten te hebben.
Deze week staan er meer Delftenaren terecht en er zullen er nog velen volgen. Verspreid over het land komen ruim 300.000 Nederlanders in aanraking met de bijzondere rechtspleging. Het zal nog jaren duren voordat iedereen berecht is bij een van de acht bijzondere gerechtshoven of een van de regionale tribunalen. De publieke aandacht verslapt na verloop van tijd. In september is iedere eis en iedere uitspraak echter nog voorpaginanieuws. Nog lang niet iedereen is toe aan vergeving en berusting, daarvoor is de pijn nog te vers.

De wens tot vergelding is ook een van de redenen waarom de Technische Hogeschool nog maar onlangs heropend is – daarover meer in het Bevrijdingsbulletin van 15 september 1945: Technische Hogeschool weer open.

Dit verhaal is gebaseerd op informatie uit:

  • Peter Romijn, Snel, streng en rechtvaardig. Politiek beleid inzake de bestraffing en reclassering van ‘foute’ Nederlanders, 1945-1955 (Diemen 1989)
  • Veritas, mededelingenblad voor Delft en omstreken, 7-8-1945, 14-8-1945, 18-8-1945, 22-8-1945 en 4-9-1945 (www.delpher.nl)

Ga hier naar alle Bevrijdingsbulletins.

Zelf onderzoek doen naar de Tweede Wereldoorlog in Stadsarchief Delft?

Inloggen
Share
Tweet
Share