Omstreeks 1820 ligt Delft ingeklemd tussen de gemeenten Hof van Delft en Vrijenban. (TMS 6570)
19 februari 2024:
De stad als eiland
Eeuwenlang is de omgeving van Delft een bestuurlijke lappendeken. Het gebied dat ooit één grafelijke hof vormde, valt al in de Middeleeuwen uiteen in een aantal ambachten, door toedoen van de graven van Holland zelf. Zij schenken bijvoorbeeld onderdelen aan religieuze hoogwaardigheidsbekleders: de abt van Egmond (Abtsrecht), de abdis van Rijnsburg (Vrouwenrecht) en het Domkapittel in Utrecht (Sint-Maartensrecht). Ruiven en Groeneveld geven zij in leen aan adellijke heren. Vrijenban, Hoog- en Woudtharnasch en het restant van Hof van Delft houden zij voor zichzelf. De nederzetting Delft die in 1246 stadsrechten krijgt, lijkt zodoende op een eilandje in de oceaan. Het stedelijk gebied is piepklein en ligt ingeklemd tussen ambachten waar anderen de baas zijn. De schout en de secretaris, om maar even de twee voornaamste functionarissen te noemen, worden aangesteld door ‘buitenstaanders’.
Koning Filips II is de laatste graaf van Holland. Als hij tijdens de Opstand aan de kant wordt geschoven, nemen de Staten van Holland zijn rechten over. Zij benoemen sindsdien dus de schouten en secretarissen in de ambachten die voorheen grafelijk bezit waren. Als de Staten financieel krap zitten, maken zij wel eens iets van deze domeinen te gelde. Zo verkopen zij in 1724 hun rechten op Hof van Delft, Vrijenban en Hoog- en Woudtharnasch voor 24.000 gulden aan Margaretha Beck. Zij is getrouwd met Gijsbert van Hogendorp, ontvanger-generaal van de Republiek, en woont op de buitenplaats Sion. Na haar overlijden in 1738 koopt Delft de rechten, al moet de thesaurier er wel diep voor in de buidel tasten: Gijsbert bedingt een prijs van liefst 70.000 gulden.
Tot 1795 kan Delft van de aankoop genieten. Dan maakt de Bataafse Revolutie een einde aan alle heerlijke rechten. Niet lang daarna worden bijna alle voormalige ambachten zelfstandige gemeenten. Delft is terug bij af, zo blijkt uit dit kaartje van omstreeks 1820: de stad is weer omsloten door Vrijenban en Hof van Delft. Nog één eeuw te gaan: in 1921 worden die gemeenten opgeheven. Hun grondgebied wordt verdeeld tussen Delft, Pijnacker en Schipluiden.