Makelaar in koffie

Eduard Douwes Dekker publiceert in 1860 onder het pseudoniem Multatuli zijn Max Havelaar, een aanklacht tegen de uitbuiting in Nederlands-Indië. Het Cultuurstelsel levert Nederlandse handelaars hoge winsten op, terwijl de lokale bevolking hongerlijdt en slecht behandeld wordt. Het romanpersonage Batavus Droogstoppel is verzonnen. Dat neemt niet weg dat er – ook in Delft – vergelijkbare makelaars in koffie rondlopen.

Jacobus Heesterman (1839-1894) laat drie bontgekleurde schriftjes na: de financiële boekhouding van zijn handel in koffie, tabak en kruidenierswaren. Heesterman is geen kleine krabbelaar. In juli 1876 noteert hij als startkapitaal een bedrag van 45.712 gulden en 46 cent, zijn ‘zuiver vermogen’. Jacobus bezit een huis, een pakhuis en grond aan het Zuideinde langs de Schie. Naast contant geld, aandelen, waardepapieren en huisraad zit zijn vermogen in handelsvoorraad. Die bestaat uit rijst en koffie. De 50 balen rijst zijn samen 841 gulden en 68 cent waard. De koffie is van veel groter belang. Heesterman bezit 200 balen koffie van bijna 98 kilo per stuk, 19.556 kilo in totaal. De waarde hiervan is 39 cent per kilo, tezamen dus 7431 gulden en 28 cent. Dat wil zeggen: dat is de inkoopwaarde. Hesterman verkoopt de koffie voor 80 cent de kilo. Het verbaast dan ook niet dat hij nog diezelfde maand opnieuw 200 balen koffie aanschaft. Verder koopt en verkoopt hij kistjes rozijnen, verfstof indigo en pakken vanilletabak. Ook neemt hij voor 8000 gulden een aandeel in het barkschip Helena, dat op dat moment vanuit Java terugvaart – waarschijnlijk vol met nog meer handelswaar.

Zou Heesterman van de Max Havelaar gehoord hebben? Dat kan bijna niet anders. Het boek is in 1876 al diverse malen herdrukt, de Delftse uitgever J. Waltman heeft enkele andere werken van Eduard Douwes Dekker uitgegeven en de auteur komt soms voor lezingen naar een afgeladen Stadsdoelen. Het vermaledijde Cultuurstelsel is op papier zelfs al afgeschaft. De vraag groeit echter met de dag, dus een beetje makelaar in koffie zet zijn handel niet zomaar opzij.