Valentijn

De stukjes in deze rubriek 365 Dagen Delft tellen elk tussen de drie- en vierhonderd woorden. We zouden deze aflevering voor ruim de helft kunnen vullen met alleen al de titel van dit boek van François Valentijn. Dan toch liever een foto van de titelpagina, zodat er wat ruimte overblijft voor een verhaal over de auteur: een mislukkeling die een standaardwerk schrijft.

Valentijn wordt in 1666 geboren in Dordrecht. Na de Latijnse School studeert hij theologie en filosofie en wordt hij predikant. Hij treedt in dienst van de VOC, die hem uitzendt naar Ambon. Hier raakt hij bevriend met Georg Everard Rumphius, een uit Duitsland afkomstige bestuursambtenaar, die grote faam geniet als onderzoeker van de ‘natuurlijke historie’ in de breedste zin van het woord. Misschien is hij wel degene die bij Valentijn de belangstelling wekt voor de cultuur en geschiedenis van Oost-Indië.

Valentijn blijkt een moeilijke man om mee samen te werken en krijgt met bijna iedereen ruzie. Hij wordt overgeplaatst naar Banda, maar weet het ook daar niet te maken en keert in 1695 terug naar Dordrecht. Tien jaar later vertrekt Valentijn opnieuw naar de Oost in een poging zijn carrière aldaar te hervatten. Hij werkt weer een tijdje op Ambon, tot hij in aanvaring komt met gouverneur-generaal Abraham van Riebeeck. In 1713 wordt hij ontslagen, waarna hij zich definitief in het vaderland vestigt.

Valentijn heeft zich tijdens zijn reizen geweldig goed gedocumenteerd en daar gaat hij mee door na thuiskomst. Op basis van zowel gedrukte als onuitgegeven publicaties, mondelinge informatie en correspondentie beschrijft hij alle vestigingen van de VOC in vijf dikke delen op folioformaat. Ze omvatten samen meer dan vijfduizend bladzijden en ruim duizend illustraties. Valentijn besteedt aandacht aan de geschiedenis, de natuur, de cultuur, de godsdienst – kortom: alles wat het beschrijven waard is. Uiteraard weet hij over het ene gebied veel meer te vertellen dan over het andere. Het zal ook niet verrassen dat hij vooral goed laat uitkomen hoe heilzaam en glorierijk de heerschappij der Nederlanders is. Kritiek op kolonialisme moet nog worden uitgevonden.

Het Stadsarchief bezit de complete serie. Hoe die hier terechtgekomen is, kan niet meer worden nagegaan. Het is goed denkbaar dat het Delftse stadsbestuur de boeken indertijd heeft gekregen of aangeschaft. Delft was tenslotte een van de zes bestuurscentra van de VOC en dan mocht zo’n standaardwerk niet ontbreken in de stadhuisboekerij.