Kerstrapport

15 december 1945

‘Ontevreden over het kerstrapport?’ De advertentie in Veritas op 19 december draait er niet omheen. Wie bijles nodig heeft, kan zich melden bij deze student. En wie heeft er geen bijles nodig? Alle leerlingen hebben achterstanden opgelopen, zowel op de lagere als op middelbare scholen. Leerlingen van de hbs hebben zelfs een extra handicap. Zij zitten in december 1945 nog niet eens in hun eigen schoolgebouw.

Militaire kazerne
Al in augustus 1939 werd de hbs aan de Mijnbouwstraat voor de mobilisatie gevorderd. Na mei 1940 kwamen docenten en leerlingen er nog maar mondjesmaat. De gunstige ligging, de goede indeling, de flinke binnenplaats en een eigen gymnastieklokaal waren ook voor de Duitse bezetters aantrekkelijk, zoals rector C. van Drooge na de oorlog concludeert. De hbs kreeg onderdak bij het gymnasium aan de Westvest, dat zelf ook al met huisvestingsproblemen kampte. Soms hadden leerlingen lessen in panden van de Technische Hogeschool, en toen deze in de winter van 1944-1945 niet meer te verwarmen waren verkasten ze naar het voormalige gemeentehuis van Vrijenban.
Na vijf jaar oorlog is de hbs uitgewoond. Van de oorspronkelijke inventaris is nauwelijks iets over. Het amfitheater in het natuurkundelokaal is gesloopt en opgestookt, en alle mogelijke lesmaterialen zijn verdwenen: van de draaibank van de amanuensis tot het kleinste precisie-instrument. Ook na mei 1945 blijft de hbs militair terrein. Duitse krijgsgevangenen krijgen er een plek, bewaakt door Canadese militairen. Pas in 1946 wordt het gebouw aan de Mijnbouwstraat vrijgegeven. Naast een flinke opknapbeurt is het dan noodzakelijk alle militaire resten te verwijderen. Bijna wekelijks ontvangt de politie houders met patronen, lege hulzen, granaten en mitrailleurbanden die op het hbs-terrein zijn gevonden.

Eindexamenleerlingen van de hbs in 1945, hier op een klassenfoto in mei 1943, foto Van der Reijken (TMS 220417)

Spitten
Na de ontlading van de bevrijding is al snel duidelijk dat leerlingen veel gemist hebben. Hun docenten moesten soms naar Duitsland, zaten ondergedoken of konden tijdens de Hongerwinter door ziekte of zwakte niet naar school komen. Dat geldt ook voor de oudste leerlingen, zeker voor de jongens. Alle examenleerlingen vullen in juni 1945 een formulier in over hun wederwaardigheden tijdens de oorlog. Geen louterend opstel, maar vier vragen die moeten achterhalen of iemand op verkeerde wijze heeft gehandeld. Lid van de Jeugdstorm of een andere organisatie? Gunsten verleend aan de Duitse bezetter of de NSB? Werk verricht voor de bezetter of de Wehrmacht? En door politieke houding medeleerlingen in problemen gebracht? De vragen zijn al confronterend, de antwoorden geven ook aan dat hier een bijzondere generatie afzwaait.
Velen noemen de actie waarbij jongens uit de 4^e klas in 1944 werden opgehaald om te komen spitten op de Rotterdamseweg. Sietze verklaart dat hij geen gehoor gaf aan de Duitse oproep. Bij het spitten is hij ‘de polder ingevlucht’ en tijdens de razzia in december 1944 heeft hij zich ‘verstopt’. Een medeleerling noteert dat hij wel een paar uur spitwerk gedaan heeft omdat hij dacht er niet aan te kunnen ontkomen. ‘Later bleek dit [een] grote fout te zijn.’ Het lijkt erop alsof de jongens elkaar flink de maat nemen, terwijl het niet heel onlogisch is dat een 16-jarige jongen doodsbang de bevelen van een Duitse soldaat opvolgt. Maar wat wil je, er zijn ook klasgenoten die illegale kranten rondbrachten of een tijdje bij de Binnenlandse Strijdkrachten zaten.
De vragenlijst blijft niet zonder gevolgen. Wie zich niet vaderlandslievend genoeg opstelde, krijgt geen diploma. Degene die toch ging spitten valt buiten de gevarenzone, maar vier andere jongens worden nader onderzocht. Pas als een rapport van dePolitieke Opsporingsdienst binnen is, krijgen zij hun getuigschrift.

Normale eisen
Schooljaar 1945/46 start rommelig. Leerlingen hebben maar halve dagen les omdat ze nog steeds ‘inwonen’ bij het gymnasium. Hbs-docenten vergaderen in december over het kerstrapport. Uit de notulen blijken nauwelijks bijzonderheden, alsof het onderwijs zich in een half jaar tijd weer volkomen hersteld heeft. Misschien valt het toch wel mee met de slechte kerstrapporten?
Wat verder doorbladerend blijken de docenten zich wel degelijk zorgen te maken. In de volgende bespreking – voor het Paasrapport – verzucht docent Van Dijk dat hij hoopt dat ze spoedig weer ‘normale eisen’ kunnen stellen. Zijn collega Van Assenbergh ziet het somber in. De school zal ook bij het volgende toelatingsexamen nog rekening moeten houden met de leerachterstand van nieuwe leerlingen – ook op de lagere scholen heeft het onderwijs jarenlang schade opgelopen. Dus zo’n extra bijles lijkt geen onverstandige investering.

Eerst genieten de leerlingen nog van de kerstvakantie. Sommigen gaan misschien wel kijken naar de klokken die opnieuw in de kerk gehesen worden. Daarover meer in het Bevrijdingsbulletin van 22 december 1945: Klokgelui.

Dit verhaal is gebaseerd op informatie uit:

• Veritas, mededelingenblad voor Delft en omstreken, 19-12-1945
• Archief 579. Hogere Burgerschool (hbs)
  o 10. Rede uitgesproken bij het weer in gebruik nemen van het gebouw van de hbs, 1946
  o 76. Notulenboek van de lerarenvergaderingen, 17-10-1944, 12-7-1945, 5-9-1945 en 19-12-1945
  o 108. Enquête naar aktiviteiten in oorlogsjaren, 1945
• Archief 575. Gemeentepolitie
  o 641. Dag- en nachtrapporten, 5-11-1945, 6-11-1945, 5-12-1945 en 6-12-1945

Cijferlijst van een Delftse hbs-leerling (579 Hbs, inv.nr 60)

Ga hier naar alle Bevrijdingsbulletins.

Zelf onderzoek doen naar de Tweede Wereldoorlog in Stadsarchief Delft?