Een walvis in de gracht

Wat hebben de komeet van Halley, de sprinkhanentrek, een Haarlems grafschrift, de pestvogel en een 75 jaar getrouwd paar in Sassenheim met elkaar te maken? Inderdaad, helemaal niks. Behalve dan dat het allemaal onderwerpen zijn die ter sprake komen in een handgeschreven boek van Isaac van Haastert. Zijn naam komt vaker voorbij in deze rubriek.

Hij is dan ook van vele markten thuis en levert in zijn lange leven (1753-1834) een hoge productie als schilder, tekenaar, dichter en schrijver. Bovendien is hij – niet zelden als oprichter – betrokken bij heel wat verenigingen, waaronder het oecumenische kerkgenootschap Christo Sacrum en het Kunst en Wetenschapminnend Gezelschap onder de spreuk ‘Aan de Wetenschap gewijd, volmaakter door den tijd’. Hij is in de roerige patriottentijd actief voor het Oranjekamp; zo ontwerpt hij in 1788 de versieringen voor de viering van het herstel van het stadhouderlijk gezag. En dan heeft hij ook nog eens tijd en geld om een grote verzameling prenten, schilderijen, tekeningen en naturalia aan te leggen. Hij bezit zelfs enkele microscoopjes die zijn gemaakt door Antoni van Leeuwenhoek. 

Het Stadsarchief bezit een aantekenboek van Van Haastert met de titel Adversaria, vrij vertaald: wederwaardigheden. Hij noteert hierin vanaf 1769 allerlei dingen die hem opvallen, soms met een krantenknipsel, een brief of een zelfgemaakte tekening erbij. De ordening is min of meer alfabetisch, maar op een andere manier dan je zou verwachten. Zo staat een notitie over een ‘Buitengemeen grote Ypenboom gestaan hebbende aan de vaart de Kerstange’ niet onder de Y van Yep of de K van Kerstange, maar onder de B. 

Vooral natuurverschijnselen hebben Isaacs bijzondere aandacht. Hij noteert die vaak uit eigen waarneming. Op 9 november 1800 woedt volgens hem de zwaarste storm van de eeuw en op 18 december 1808 gaat de Noordzee zo tekeer, dat je de golven in Delft kunt horen. Op 19 november 1816 ziet hij een zonsverduistering en op 23 februari 1828 wordt Delft getroffen door een aardbeving. Ook gestrande dolfijnen, potvissen, noordkapers en zwaardvissen kunnen op Isaacs belangstelling rekenen. In 1825 wordt een verdwaalde noordkaper in een Vlaamse kreek gevangen, in een schuit getakeld en op tournee langs Zeeuwse en Hollandse steden gevoerd. In Delft ligt hij ter bezichtiging aan de Brabantse Turfmarkt, waar Van Haastert er naar eigen zeggen een tekening van maakt – maar laat die nou net niet in deze verzameling zitten…